Strategie działania polskich organizacji niedochodowych
Spośród wszystkich istniejących w Polsce organizacji non profit niewiele ma formalną strategię działania. Jednak większość organizacji, mimo, że nie stworzyło formalnych ram do podejmowania najważniejszych decyzji i działań, ma jasno sformułowaną (jednak tylko w głowach liderów i członków organizacji) misję i cele działania. Natomiast gorzej bywa często z formą realizacji tych celów – często stosowana jest forma określana potocznie jako „pospolite ruszenie”. Oznacza to, że poszczególne cele realizowane są przy ogromnym zapale i motywacji członków organizacji, jednak bez dokładnych analiz i planów. Bardziej liczy się intuicja działaczy. Wydaje się jednak, że coraz lepsze wykształcenie członków podmiotów niedochodowych i coraz większe ich doświadczenie będą sprzyjać formułowaniu precyzyjnych strategii.
Strategia w swoim klasycznym rozumieniu to dział sztuki wojennej obejmujący przygotowanie i prowadzenie wojny jako całości oraz jej poszczególnych kampanii i bitew. W rozumieniu nauk o zarządzaniu jest to sposób realizacji najbardziej długofalowych i nadrzędnych celów organizacji, może też być rozumiany jako ujęty w formalne ramy dokument wyznaczający cele organizacji oraz zakres, sposoby i techniki realizacji tych celów w specyficznym otoczeniu, w jaki organizacja działa.
Wspomniana już definicja M. Moszkowicza mówi, iż strategia przedsiębiorstwa jest to wyprowadzony z przyjętej koncepcji biznesu (misji) sposób postępowania, umożliwiający przedsiębiorstwu zachowanie korzystnej – przy danych kryteriach – stabilności przedsiębiorstwa względem otoczenia.
Podstawowymi elementami tak rozumianej strategii są:
– misja (koncepcja biznesu) – sens działań przedsiębiorstwa. Misja wyznacza kierunek i dotyczy przyszłości, wyraża marzenia i wyzwania,
– wizja – przewidywany (pożądany) obraz zmian osiągnięty w wyniku działań
– cele strategiczne
Cechy strategii to:
Horyzont czasu.
Wyrazu strategia używa się do opisu czynności związanych z odległym horyzontem w czasie, zarówno z punktu widzenia okresu potrzebnego do wykonania tych czynności, jak i do wystąpienia ich efektów.
Efekty.
Chociaż wyniki posługiwania się określoną strategią mogą ujawnić się dopiero po dłuższym czasie, ich ostateczny efekt powinien być znaczny.
Skupienie wysiłków.
Skuteczność strategii wymaga skupienia działalności, wysiłków czy uwagi na względnie ograniczonej wiązce zamierzeń. Koncentracja na wybranych działaniach tym samym ogranicza zasoby dostępne dla innych rodzajów działalności.
Układ decyzji.
Chociaż w niektórych organizacjach do realizacji wybranych przez nie strategii wystarczy jedynie kilka podstawowych decyzji, w większości strategii konieczne jest podejmowanie wielu decyzji określonego typu w czasie. Decyzje te muszą się wzajemnie wspierać, tworząc konsekwentny układ.
Wszechobecność
Strategia obejmuje szerokie pasmo działań, od przydzielania zasobów do codziennych operacji (choć wielu autorów uważa, iż działania i plany operacyjne nie są elementem strategii). Ponadto potrzeba konsekwencji w czasie powoduje, że wszelkie szczeble organizacji powinny niemal instynktownie działać w sposób wzmacniający strategię.
Powyższe określenie strategii jest adekwatne także dla organizacji non profit, czego dowodzi przykład AIESECu, przedstawiony w kolejnym rozdziale.
W organizacjach pozarządowych można wyróżnić trzy sposoby opracowywania strategii. Pierwszy to sposób charyzmatyczny. W tym przypadku silny przywódca, najczęściej założyciel organizacji, samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące jej strategii działania. Zwykle podejmuje te decyzje intuicyjnie, opierając się na swojej ocenie sytuacji i doświadczeniu, oraz swoim rozumieniu misji organizacji. Decyzje te są często odważne i ryzykowne.
Cechą sposobu dostosowawczego jest elastyczność w reagowania na zmiany w otoczeniu. Sposób ten typowy jest dla organizacji nie posiadających jednolitego centrum decyzyjnego – strategia działania powstaje jako wynik oddziaływania sprzecznych oczekiwań członków kierownictwa organizacji. Dla organizacji stosujących dostosowawczy sposób tworzenia strategii działania typowe jest uruchamianie nowych programów i projektów w odpowiedzi na pojawianie się nowych ścieżek grantowych.
Sposób planowy zakłada stosowanie w opracowywaniu strategii określonej procedury zawierającej kolejne etapy: analizy organizacji i jej otoczenia, formułowania alternatywnych strategii i wyboru najlepszej z nich. Sposób ten sprzyja podejmowaniu racjonalnych decyzji i tworzeniu spójnych i dobrze przemyślanych planów. Metoda ta umożliwia zaangażowanie w proces opracowywania strategii organizacji duży zespół ludzi (członków organizacji).
Sposób planowy stosowany jest przez najbardziej rozwinięte organizacje. Występują w nim następujące etapy kształtowania strategii działania:
- Etap – Przygotowanie planowania
- Etap – Ustalenie misji organizacji
- Etap – Identyfikacja obecnych zadań i strategii
- Etap – Analiza otoczenia (możliwości i zagrożenia)
- Etap – Analiza zasobów (słabe i mocne strony organizacji)
- Etap – Wyznaczenie celów strategicznych
- Etap – Opracowanie alternatywnych strategii
- Etap – Decyzje strategiczne (wybór właściwego wariantu strategii)
- Etap – Wdrożenie strategii
- Etap – Pomiar i kontrola postępów
Większość organizacji pozarządowych to niewielkie, kilkuosobowe zespoły zapaleńców, w których dominuje charyzmatyczny lub dostosowawczy sposób kształtowania strategii (rozumianej jako sposób działania a nie formalny dokument) organizacji.
Charakterystyczną cechą organizacji pozarządowych jest ich kultura organizacyjna (rozumiana jako zespół wartości, norm zachowań i zasad komunikowania się i współpracy, także zarządzania), tworzona przez działających społecznie zapaleńców. Najczęściej sprawia ona, że w organizacji panuje otwarta, przyjazna członkom komunikacja, a system wyznawanych wartości jest jasny i akceptowany przez wszystkich. To natomiast pozwala utrzymać motywację członków organizacji na poziomie wystarczającym, by nie rezygnowali z pracy na je rzecz.
Minusem takiej kultury organizacyjnej może być zbyt demokratyczny sposób podejmowania decyzji. W praktyce decyzje te są często powoływane zbyt późno, mogą też być kompromisem pomiędzy kilkoma, wzajemnie sprzecznymi pomysłami – osłabia to wtedy ich siłę.
Gry Szkoleniowe 